تشنج چیست؟ علت، علائم، تشخیص و روش‌های درمان تشنج

تشنج، اختلالی است که در آن فعالیت الکتریکی مغز به طور غیرطبیعی و شدیدی افزایش می‌یابد. این اختلال می‌تواند باعث طیف گسترده‌ای از علائم از جمله از دست دادن هوشیاری، حرکات غیرقابل کنترل بدن، سفت شدن عضلات و تغییرات در آگاهی شود. تشنج می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله صرع، آسیب مغزی، عفونت مغزی، تومور مغزی، کمبود اکسیژن در مغز و استفاده از برخی داروها یا مواد مخدر. در این مقاله به بررسی علت، علائم و روش‌های درمان تشنج خواهیم پرداخت.

تشنج چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

تشنج یک اتفاق ناگهانی و کنترل نشده از فعالیت الکتریکی در مغز است که می‌تواند باعث تغییر در رفتار، حرکات، احساسات و سطوح هوشیاری شود. داشتن دو یا چند تشنج به فاصله حداقل ۲۴ ساعت که علت مشخصی نداشته باشند، صرع محسوب می‌شود.

انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که علائم و شدت آن‌ها مختلف است. انواع تشنج بسته به جایی که در مغز شروع می‌شوند و میزان گسترش آن‌ها متفاوت هستند. بیشتر تشنج‌ها از ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه طول می‌کشند. اگر تشنج بیش از پنج دقیقه طول بکشد یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.

تشنج همچنین می‌تواند پس از سکته مغزی و ضربه به سر نیز رخ دهد. علاوه بر این، تشنج ممکن است ناشی از عفونتی مانند مننژیت یا بیماری دیگری باشد. با این حال، در بسیاری از اوقات علت تشنج ناشناخته است. اکثر انواع تشنج را می‌توان با دارو کنترل کرد. با این حال، مدیریت تشنج می‌تواند بر زندگی روزمره بیمار تاثیر بگذارد.

انواع تشنج را بشناسید

تشنج‌ها بر اساس این که فعالیت غیرطبیعی نورون‌ها در کدام ناحیه از مغز رخ می‌دهد به دو دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. تشنج کانونی
2. تشنج عمومی

تشنج کانونی

تشنج کانونی ناشی از فعالیت الکتریکی در یک ناحیه از مغز است. این نوع تشنج می‌تواند با یا بدون از دست دادن هوشیاری رخ دهد. بر این اساس، تشنج کانونی با اختلال در آگاهی و تشنج کانونی بدون اختلال در آگاهی در دو دسته‌بندی مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرند. علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر بیماری‌های مغز یا سیستم عصبی مانند میگرن، نارکولپسی و بیماری روانی اشتباه گرفته شود.

تشنج کانونی با اختلال در آگاهی

این تشنج‌ها شامل تغییر یا از دست دادن هوشیاری یا علائمی است که احساس می‌شود در خواب هستید. افرادی که این نوع تشنج را دارند ممکن است بیدار به نظر برسند اما به فضا خیره شده و به محیط اطراف خود واکنش نشان ندهند. آنها ممکن است حرکات تکراری مانند مالش دست، حرکات دهان، تکرار برخی کلمات یا راه رفتن در یک مسیر دایره‌ای انجام دهند. این فراد همچنین ممکن است تشنج را به یاد نیاورند یا حتی ندانند که حالتی که برای آن‌ها رخ داده است تشنج بوده یا خیر.

تشنج کانونی بدون اختلال در آگاهی

این تشنج‌ها ممکن است احساسات را تغییر دهند. در طول این نوع تشنج، افراد ممکن است ناگهان احساس خشم، شادی یا غم کنند. برخی افراد حالت تهوع یا احساسات غیرعادی دارند که توصیف آن‌ها سخت است. این تشنج‌ها ممکن است منجر به مشکل در صحبت کردن و تکان دادن غیرارادی قسمتی از بدن مانند بازو یا پا شود. همچنین، ممکن است باعث ایجاد علائم حسی ناگهانی مانند سوزن سوزن شدن، سرگیجه و دیدن نورهای چشمک زن شود.

تشنج عمومی

تشنج‌هایی که به نظر می‌رسد از زمان شروع، تمام نواحی مغز را درگیر می‌کنند، تشنج عمومی نامیده می‌شوند. انواع مختلف تشنج عمومی عبارتند از:

• تشنج تونیک-کلونیک
• تشنج ابسنس

تشنج تونیک-کلونیک

تشنج‌های تونیک-کلونیک (Tonic-clonic seizure) یکی از شایع‌ترین انواع تشنج‌ها هستند که در تمام سنین، از جمله کودکان و بزرگسالان، رخ می‌دهند. این تشنج‌ها معمولا با از دست دادن هوشیاری، سفت شدن و تکان دادن بدن همراه هستند.

مراحل تشنج تونیک-کلونیک عبارتند از:

1. مرحله تونیک: در این مرحله، تمام عضلات بدن سفت می‌شوند. این مرحله معمولا ۱۰ تا ۳۰ ثانیه طول می‌کشد.
2. مرحله کلونیک: در این مرحله، بدن شروع به تکان خوردن می‌کند. این مرحله معمولا ۳۰ تا ۶۰ ثانیه طول می‌کشد، اما گاهی اوقات طولانی‌تر نیز می‌شود.
3. مرحله پس از تشنج: در این مرحله، فرد به هوش می‌آید و به حالت قبل از تشنج باز می‌گردد. این مرحله معمولا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. در این مرحله، گیجی و درد عضلانی شایع است.

تشنج ابسنس

تشنج‌های ابسنس (absence seizures) یکی از انواع تشنج‌های عمومی هستند که در کودکان شایع‌تر هستند. این تشنج‌ها معمولا بین سنین ۴ تا ۱۲ سالگی شروع می‌شوند و اغلب با خیره شدن به دوردست، چشمک زدن مکرر، ملچ‌ملوچ کردن یا حرکات تیک‌مانند صورت همراه هستند.

تشنج‌های ابسنس معمولا کوتاه‌مدت هستند و تنها چند ثانیه یا نهایتا چند دقیقه طول می‌کشند. در طول این مدت، فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به محیط اطراف خود بی‌توجه می‌شود. پس از پایان تشنج، فرد به سرعت به حالت عادی بازمی‌گردد و معمولاً هیچ‌گونه احساس خستگی یا ضعفی ندارد.

علائم تشنج چیست؟

علائم تشنج می‌تواند بسته به نوع تشنج، شدت آن و ناحیه‌ای از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته است، متفاوت باشد. با این حال، برخی از علائم رایج تشنج عبارتند از:

• از دست دادن هوشیاری
• حرکات غیرقابل کنترل بدن، مانند تکان خوردن، پرش یا چرخش
• سفت شدن عضلات
• خیره شدن به یک نقطه
• تغییر در ضربان قلب یا تنفس
• تعریق
• نشت ادرار یا مدفوع

در برخی موارد، تشنج ممکن است با علائم هشداردهنده‌ای همراه باشد که قبل از شروع تشنج رخ می‌دهند. این علائم هشداردهنده می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• احساس اضطراب یا ترس
• سردرد
• تغییرات بینایی
• تغییرات در طعم یا بو
• حالت تهوع یا استفراغ
• تغییرات در شنوایی
• احساس کرختی یا سوزن سوزن شدن در بازوها یا پاها

چه چیزی باعث تشنج می‌شود؟

تشنج می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین علل تشنج اشاره خواهیم کرد:

• آنوریسم‌ها
• تومورهای مغزی
• هیپوکسی مغزی (کمبود اکسیژن)
• ضربه مغزی شدید
• بیماری‌های دژنراتیو مغز مانند بیماری آلزایمر یا زوال عقل فرونتومپورال
• مصرف مواد مخدر و الکل (شامل داروهای تجویزی، داروهای تفریحی و حتی کافئین)
• ترک مواد مخدر یا الکل
• اکلامپسی (شرایطی که در آن فشار خون بالا می‌تواند باعث تشنج در افراد باردار شود)
• مشکلات الکترولیت، به ویژه سدیم کم (هیپوناترمی)، کلسیم یا منیزیم
• تب‌ها، به‌ویژه تشنج‌های شدید (این تشنج‌ها در کودکان بسیار شایع هستند و داشتن این موارد خطر ابتلا به تشنج یا صرع را در آینده افزایش می‌دهد)
• اختلالات ژنتیکی (شرایطی که در بدو تولد دارید که از یک یا هر دو والدین به ارث برده‌اید)
• تغییرات مرتبط با هورمون به عنوان مثال، صرع کاتامنیال می‌تواند افراد دارای چرخه قاعدگی را تحت تاثیر قرار دهد و باعث می‌شود که تشنج در نقاط خاصی از چرخه بیشتر اتفاق بیفتد.
• عفونت‌ها (به ویژه آنسفالیت یا مننژیت)؛ عفونت‌ها می‌توانند به دلیل ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها یا قارچ‌ها اتفاق بیفتند.
• التهاب ناشی از شرایط خود ایمنی (جایی که سیستم ایمنی شما به مغز شما حمله می‌کند)
• مشکلات متابولیک، به ویژه قند خون بالا (هیپرگلیسمی) یا قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
• مشکلات سلامت روان (معروف به تشنج روان‌زا) مانند اختلال تبدیل
• مشکلاتی در ساختار مغز (به خصوص مشکلاتی که از بدو تولد ایجاد می‌شوند)
• سکته مغزی یا حملات ایسکمیک گذرا (TIAs)
• سموم (مانند مسمومیت با مونوکسید کربن یا مسمومیت با فلزات سنگین)

تشخیص تشنج چگونه است؟

یک متخصص مغز و اعصاب، می‌تواند تشنج را بر اساس علائمی که داشتید و آزمایش‌های تشخیصی خاصی تشخیص دهد. این آزمایش‌ها ممکن است به تایید اینکه آیا تشنج داشته‌اید یا نه و اگر داشتید چه چیزی ممکن است باعث آن شده باشد، کمک کند. آزمایش‌های ژنتیکی همچنین می‌توانند به یافتن شرایط ارثی که باعث تشنج می‌شوند (و گاهی اوقات حتی محتمل‌ترین نوع تشنجی که ممکن است داشته باشید) کمک کند.

بخش مهمی از فرآیند تشخیص تشنج، یافتن این نکته است که آیا یک نقطه کانونی وجود دارد یا خیر. منظور از نقطه کانونی تشنج منطقه خاصی است که تشنج از آنجا شروع می‌شود. قرار دادن یک نقطه کانونی برای تشنج می‌تواند تفاوت زیادی در درمان ایجاد کند.

نحوه درمان تشنج

هدف اصلی در درمان تشنج، یافتن بهترین روش درمانی ممکن برای توقف تشنج با کمترین عوارض جانبی است. بر این اساس روش‌های زیر را می‌توان برای درمان تشنج پیشنهاد داد:

• درمان دارویی
• جراحی
• تغییر سبک زندگی

 

درمان تشنج با دارو

درمان تشنج اغلب شامل استفاده از داروهای ضدصرع است. اکثر افراد مبتلا به صرع پس از مصرف تنها یک یا دو دارو، دچار تشنج نمی‌شوند. هدف پزشک از درمان دارویی تشنج یافتن چیزی است که برای بیمار بهتر عمل می‌کند و کمترین عوارض را ایجاد می‌کند.

یافتن دارو و دوز مناسب می‌تواند پیچیده باشد. ممکن است لازم باشد چندین داروی مختلف را امتحان کنید. عوارض جانبی رایج ممکن است شامل تغییرات وزن، سرگیجه، خستگی و تغییرات خلقی باشد. به ندرت، عوارض جانبی جدی تر می‌تواند باعث آسیب به کبد یا مغز استخوان شود.

متخصص مغز و اعصاب هنگام انتخاب داروی مناسب برای درمان تنشج، وضعیت بیمار، شامل تعداد دفعات تشنج، سن و سایر عوامل را در نظر می‌گیرد. پزشک همچنین داروهای دیگری را که بیمار مصرف می‌کند بررسی می‌کند تا مطمئن شود داروهای ضد تشنج با آنها تداخل ندارند.

جراحی

در برخی موارد، ممکن است جراحی برای کنترل تشنج لازم باشد. جراحی معمولا زمانی انجام می‌شود که داروهای ضد تشنج موثر نیستند یا عوارض جانبی جدی دارند.

تغییرات در سبک زندگی

در کنار درمان دارویی، برخی از تغییرات در سبک زندگی نیز می‌تواند به کنترل تشنج کمک کند. این تغییرات عبارتند از:

• اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر
• خواب کافی
• مدیریت استرس
• پیروی از یک رژیم غذایی سالم

کلام آخر

مرکز فوق تخصصی مغز و اعصاب نورالی با بهره‌مندی از فوق تخصصان مغز و اعصاب و امکانات تشخیصی و درمانی تشنج، پذیرای شما عزیزان خواهد بود.